علائم زوال عقل در سالمندان
یکی از مشکلاتی که اکثر سالمندان با بالا رفتن سن به آن دچار می شوند، مشکل زوال عقل است. بیماری زوال عقل همان طور که از اسمش پیداست باعث کاهش توانایی های مغز و در نتیجه ایجاد مشکلات مختلف برای سالمند می شود. معمولا این بیماری قبل از این که پیشرفت زیادی کند، یک سری علائم از خود نشان می دهد. در این مقاله در مورد علائم زوال عقل در سالمندان ، توضیح داده ایم. برای آشنایی بیشتر با این بیماری و راه های درمان آن، ادامه مقاله را مطالعه کنید.
زوال عقل چیست؟
زوال عقل در واقع یک بیماری واحد نیست. زوال عقل یک اصطلاح کلی برای همه بیماری هایی است که موجب ضعیف شدن عملکرد مغز می شوند. برای مثال بیماری مثل آلزایمر در گروه بیماری های زوال عقل قرار می گیرد. بیماری های زوال عقل موجب تغییرات منفی مانند کاهش مهارت های تفکر، تصمیم گیری و مهارت های شناختی می شوند. همچنین اکثر این بیماری ها تا حدی پیشرفت می کنند که فرد مبتلا برای ادامه زندگی به دیگران وابسته می شود و نمی تواند مستقل باشد. علائم زوال عقل در سالمندان معمولا خود را در رفتار، احساسات و نحوه ارتباط با دیگران نشان می دهد.
تقریبا 60 تا 80 درصد افرادی که دچار زوال عقل شده اند، از بیماری آلزایمر رنج می برند. به همین دلیل رتبه اول به این بیماری اختصاص داده می شود. بیماری زوال عقل عروقی که به دلیل انسداد عروق خونی در مغز رخ می دهد ، دومین بیماری شایع در گروه بیماری های زوال عقل است. در صورتی که علائم زوال عقل در سالمندان از ترکیب علائم چندین بیماری مختلف باشد، می توان گفت که سالمند دچار زوال عقل مختلط شده است.
بسیاری از شرایط دیگر نیز وجود دارند که می توانند باعث ایجاد علائم زوال عقل شوند. اکثر بیماری های زوال عقل برگشت ناپذیر هستند و به مرور زمان بد تر می شوند. اما برخی از موارد مانند مشکلات تیروئید یا کمبود ویتامین هستند که امکان درمان آن ها وجود دارد و با درمان به موقع تمامی مشکلات به وجود آمده برطرف می شوند.
انواع بیماری های زوال عقل و علائم آن ها
1. علائم اولیه بیماری های زوال عقل
همان طور که توضیح داده شد، علائم زوال عقل در سالمندان می تواند بسیار متفاوت باشد. زیرا بیماری های زوال عقل بسیار مختلف هستند و هر کدام علائم مخصوص به خود را دارند؛ اما به طور کلی یک سری علائم هستند که قبل از پدیدار شدن هر نوع از بیماری زوال عقل خود را نشان می دهند. این علائم عبارتند از:
• ضعیف شدن حافظه
• مشکل در تمرکز
• مشکل در انجام کار های معمول روزانه مانند خرید کردن
• مشکل در هنگام مکالمه و پیدا کردن کلمه مناسب برای ارتباط با افراد
• فراموشی مداوم زمان و مکان
• تغییرات خلق و خو
این موارد به عنوان علائم زوال عقل در سالمندان شناخته می شوند. علائم قبل از بروز بیماری خفیف هستند؛ اما به مرور زمان بدتر می شوند. به این دست از مشکلات، اختلال شناختی خفیف یا MCI نیز می گویند؛ زیرا این علائم هنوز به اندازه کافی شدید نیستند که در زندگی فرد اختلالی ایجاد کنند و به عنوان بیماری زوال عقل شناخته شوند.
2. علائم آلزایمر
همان طور که گفتیم شایع ترین علت زوال عقل بیماری آلزایمر است. در حال حاضر مهم ترین علائم این بیماری عبارتند از:
• مشکلات مختلف حافظه مانند فراموش کردن مداوم رویداد های اخیر، نام ها و چهره ها
• سوال پرسیدن مکرر
• یکی از علائم زوال عقل در سالمندان این است که فرد در انجام کار هایی که با سازماندهی و برنامه ریزی ارتباط دارند به مشکل می خورد.
• گیج شدن در محیط های ناآشنا
• مشکل در یافتن کلمه مناسب برای صحبت کردن
• مشکل در انجام محاسبات ساده
• گوشه گیری یا اضطراب مداوم
3. علائم زوال عقل عروقی
زوال عقل عروقی بعد از آلزایمر دومین بیماری شایع زوال عقل است. گاهی اوقات ممکن است که علائم این بیماری همزمان با علائم آلزایمر بروز پیدا کنند؛ که در این صورت به آن بیماری زوال عقل مختلط گفته می شود.
علائم زوال عقل در سالمندان
به خصوص در بیماری زوال عقل عروقی با آلزایمر تا حد زیادی مشابه است. اما تفاوتی که بین این دو وجود دارد، این است که مشکل از دست دادن حافظه در بیماری زوال عقل عروقی در مراحل اولیه چندان شدید نیست.
علائم بیماری زوال عقل عروقی می توانند به طور ناگهانی ایجاد و سرعت پیشرفت چشمگیری داشته باشند. همچنین ممکن است که علائم به تدریج ایجاد شوند و در طی چندین ماه یا چند سال پیشرفت کنند. به طور کلی رایج ترین علائم زوال عقل در سالمندان مبتلا به مدل عروقی شامل موارد زیر می شود:
• علائم شبیه سکته مغزی مانند ضعف عضلانی یا فلج موقت در یک طرف از بدن
• مشکلات حرکتی مانند اشکال یا تغییر شکل در راه رفتن فرد
• مشکلات فکری مانند نداشتن تمرکز، نداشتن توانایی برای برنامه و نداشتن استدلال
• تغییرات خلق و خوی مانند مبتلا شدن به افسردگی
4. علائم زوال عقل با اجسام لوی ( Dementia with Lewy bodies)
یکی دیگر از مدل های زوال عقل، زوال عقل با اجسام لوی است. علائم این نوع مشابه آلزایمر است. برخی از علائم زوال عقل در سالمندان مبتلا به بیماری با اجسام لوی شامل موارد زیر می شود:
• خواب آلودگی بیش از حد در اکثر اوقات
• سردرگمی
• توهمات بصری، برای مثال دیدن چیز هایی که وجود ندارند.
• کند شدن حرکت
• عدم حفظ تعادل و زمین خوردن در حین حرکت
• غش کردن
• اختلالات خواب
5. زوال عقل پیشانی گیجگاهی ( frontotemporal dementia)
درست است که اکثر افراد مبتلا به بیماری زوال عقل، سالمند هستند؛ اما سنین پایین تر نیز امکان ابتلا به زوال عقل را دارند. برای مثال زوال عقل پیشانی گیجگاهی یکی از بیماری هایی است که حتی افراد بین 45 تا 65 سال نیز به آن مبتلا شده اند. برخی از علائم زوال عقل در سالمندان مبتلا به بیماری پیشانی گیجگاهی شامل این موارد می شود:
• تغییرات شخصیتی مانند کمرنگ شدن احساسات و عدم حساسیت نسبت به نظر دیگران
• مشکلات آگاهی اجتماعی مانند شوخی های نامناسب یا نشان دادن عدم درایت
• مشکلات گفتاری مانند سختی در پیدا کردن کلمات مناسب برای صحبت کردن
• داشتن رفتار ها و عادت های غیر معمول
درمان زوال عقل
در حال حاضر برای هیچ کدام از بیماری های زوال عقل درمانی وجود ندارد. اما با این حال استفاده از برخی دارو ها می تواند به کنترل علائم زوال عقل در سالمندان کمک کرد. در حال حاضر برخی از مهم ترین دارو هایی که برای کنترل این بیماری به کار گرفته می شوند، شامل دارو های زیر می شوند:
مهار کننده های استیل کولین استراز
این دسته دارو ها از تجزیه آنزیمی به نام استیل کولین در مغز جلوگیری می کنند. با جلوگیری از تجزیه این آنزیم سلول های عصبی مغز راحت تر می توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و در نتیجه زوال عقل نیز سرعت پیشرفت کمتری خواهد داشت.
از معروف ترین دارو های این دسته می توان به ریواستیگمین و دونپزیل که با نام آریسپت نیز شناخته می شود، اشاره کرد. این دارو ها برای کنترل علائم زوال عقل در سالمندان به کار گرفته می شوند. ریواستیگمین معمولا برای علائم خفیف و دونپزیل برای کنترل علائم شدید تجویز می شود.
طبق تحقیقات انجام شده این دارو ها می توانند به کنترل علائم زوال عقل با اجسام لوی و زوال عقل پارکینسون کمک زیادی کنند؛ همچنین بسیاری از افرادی که بیماری آلزایمر و زوال عقل عروقی دارند نیز می توانند با استفاده از این دارو تا حدودی علائم خود را کنترل کنند.
دارو های این دسته معمولا همگی یک میزان اثربخشی دارند. با این حال اگر توهم یکی از علائم زوال عقل در سالمندان باشد، امکان دارد که پزشک داروی ریواستیگمین را به دیگر دارو های این دسته ترجیح دهد. تمامی دارو های این دسته معمولا عوارض جانبی همچون حالت تهوع و از دست دادن اشتها دارند. با ادامه مصرف دارو این عوارض تا نهایتا بعد از 2 هفته از بین می روند.
ممانتین
ممانتین با نام نامدا نیز شناخته می شود. این دارو برای کنترل علائم بیماری هایی مانند آلزایمر با علائم متوسط یا شدید، زوال عقل با جسم لوی و افرادی که ترکیبی از بیماری آلزایمر و زوال عقل عروقی دارند، مناسب است.
به طور کلی زمانی دکتر ممانتین را برای کنترل علائم زوال عقل در سالمندان تجویز می کند که بیمار نتواند دارو های مهارکننده استیل کولین استراز را تحمل کند. نحوه اثربخشی این دارو بدین گونه است که با مسدود کردن اثرات ماده ای شیمیایی به نام گلوتامات که در مغز وجود دارد، از سرعت پیشرفت بیماری های زوال عقل جلوگیری می کند.
ممانتین نیز درست مانند دارو های دسته استیل کولین استراز عوارض جانبی معمولی مانند سردرد، سرگیجه و یبوست را به همراه دارند. این عوارض نیز موقتی هستند و با گذشتن زمان و مصرف مداوم دارو از بین می روند.
دارو های مشکلات رفتاری
با پیشرفت علائم زوال عقل در سالمندان مشکلات جدیدی در سالمند پدیدار می شود که با نام علائم رفتاری و روانی زوال عقل (BPSD) شناخته می شوند. به طور کلی علائم BPSD می توانند شامل موارد زیر شوند:
• تحریک پذیری
• اضطراب
• سرگردانی
• پرخاشگری
• توهمات
بروز این علائم هم برای فرد بیمار و هم برای پرستار بیمار می تواند بسیار ناراحت کننده باشد. به همین دلیل برای کنترل این رفتار ها از دارو های مشخصی استفاده می شود. در ابتدا برای درست کردن این رفتار ها از راهبرد های مقابله ای استفاده می شود، اما اگر اثر بخش نباشد، تصمیم گرفته می شود که از دارو هایی مانند ریسپریدون یا هالوپریدول برای درمان پرخاشگری مداوم یا پریشانی شدید استفاده شود؛ همچنین در صورتی که فرد مبتلا به افسردگی باشد، ممکن است دارو های ضد افسردگی نیز تجویز شوند.
این دارو ها، تنها دارو هایی هستند که می توانند برای درمان مشکلات رفتاری افراد مبتلا به بیمرای آلزایمر و دیگر بیماری های زوال عقل مورد استفاده قرار بگیرند. داروی ریسپریدون که برای کنترل پرخاشگری تجویز می شود، باید کمترین دوز در بلند ترین بازه های زمانی ممکن را داشته باشد. زیرا عوارض جانبی شدیدی دارد. داروی هالوپریدول نیز تنها باید زمانی استفاده شود که هیچ کدام از درمان های کمکی اثربخشی نداشته اند. تجویز این دارو ها فقط باید توسط یک روانپزشک به همراه متخصص مغز و اعصاب انجام شود.
نتیجه گیری
بیماری های دسته زوال عقل بیماری هایی هستند که معمولا در دوره سالمندی بروز پیدا می کنند. بیماری هایی که به زوال عقل مربوط می شوند، درمان خاصی ندارند و تنها در صورتی که به موقع تشخیص داده شوند، امکان کنترل آن ها به کمک دارو و روش های درمانی خاص وجود دارد. به همین دلیل برای تشخیص سریع تر این بیماری ها، در این مقاله در مورد علائم زوال عقل در سالمندان و نکات مهم در رابطه با آن توضیح دادیم.
